Ρίζα
ΡΙΖΑ
Ρίζα είναι το υπόγειο μέρος του φυτού και το πρώτο όργανο, που εμφανίζεται όταν ο σπόρος αρχίζει την ανάπτυξη του. Είναι το τμήμα του φυτού που είναι επιφορτισμένο με την απορρόφηση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος, την διακίνησή τους προς το υπέργειο μέρος των φυτών, τη στήριξη των φυτών και σε αρκετές περιπτώσεις (π.χ. καρότα, τεύτλα) την αποθήκευση οργανικών ουσιών.
Η εξωτερική μορφολογία των ριζών διαφέρει μεταξύ των μονοκοτυλήδονων και δικοτυλήδονων φυτών. Στα δικοτυλήδονα φυτά η κύρια ρίζα είναι προέκταση της εμβρυακής και αποτελείται από ένα κύριο άξονα (πασσαλώδης ρίζα) που φέρει διακλαδώσεις, τις πλάγιες ρίζες. Στα μονοκοτυλήδονα φυτά η εμβρυακή ρίζα καταστρέφεται συνήθως τις πρώτες εβδομάδες μετά τη βλάστηση του σπέρματος και τότε αναπτύσσονται από τη βάση του βλαστού νέες ρίζες (βλαστογενείς) και έτσι το ριζικό σύστημα των φυτών αποκτά τη μορφή θυσσάνου (θυσανώδης ρίζα). Σε ορισμένα φυτά που έχουν πασαλώδεις ρίζες ο κεντρικός άξονας των ριζών διογκώνεται και οι ρίζες αυτές λέγονται γογγυλώδεις και οι διογκώσεις ριζοκόνδυλοι, ενώ άλλα φυτά δημιουργούν κόνδυλους (κονδυλώδεις) μέσα στο έδαφος που δεν είναι διογκωμένες ρίζες, αλλά διογκωμένοι βλαστοί που λέγονται βλαστοκόνδυλοι και αναρριχώμενες ρίζες που κοινώς ονομάζονται υπέργειες.
ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΡΙΖΑΣ
Σε επιμήκη τομή της ρίζας διακρίνονται οι εξής περιοχές η καλύπτρα, η οποία προστατεύει το κορυφαίο μερίστωμα της ρίζας που βρίσκεται στο αρχέφυτρο της ρίζας και υποδέχεται το ερέθισμα της βαρύτητας ενώ από αυτό προέρχονται όλοι οι ιστοί της ρίζας. Η περιοχή των ριζικών τριχιδίων από όπου αναπτύσσονται προεκβολές που θεωρούνται υπεύθυνες για τη απορρόφηση του μεγαλύτερου όγκου του νερού και των ανόργανων θρεπτικών στοιχείων.
1. Κύρια ρίζα: από αυτήν βγαίνουν τα παράρριζα.
2. Παράρριζα: στο άκρο τους η καλύπτρα και τα ριζικά τριχίδια.
3. Καλύπτρα και ριζικά τριχίδια: δεν φαίνονται με γυμνό μάτι.
4. Επιδερμίδα: περιέχει τα ριζικά τριχίδια και προστατεύει το εσωτερικό της ρίζας.
5. Φλοιός: Είναι αποθήκη θρεπτικών ουσιών. Προστατεύει τους ηθμώδεις και ξυλώδεις σωλήνες από τις απότομες καιρικές μεταβολές. Οι ξυλώδεις σωλήνες συμβάλουν στη μεταφορά νερού και αλάτων από τη ρίζα στο βλαστό και στη στήριξη του φυτού
6. Κεντρικός κύλινδρος: Περιέχει τους ξυλώδεις και ηθμώδεις σωλήνες.
7. Εντεριώνη: Η εντεριώνη υπάρχει σε πολλά φυτά στην κεντρική περιοχή της ρίζας. Τα κύτταρά της χρησιμεύουν σαν αποθήκες θρεπτικών ουσιών. Αρχικά είναι τρυφερή και χυμώδης και αργότερα ξεραίνεται και σκληραίνει με αποτέλεσμα στα πολυετή να είναι όλο και πιο σκληρή.
8. Κάμβιο: Το κάμβιο είναι ένας ιστός τα κύτταρα του οποίου διαιρούνται και παράγουν νέα κύτταρα αυξάνοντας το πάχος της ρίζας. Βρίσκεται ανάμεσα στους ξυλώδεις και ηθμώδεις σωλήνες.
Τα επιδερμικά κύτταρα της καλύπτρας μεταβάλλονται σε εκκριτικό ιστό και εκκρίνουν βλενώδεις ουσίες για να βοηθούν τη διείσδυση της ρίζας στο έδαφος. Η καλύπτρα οδηγεί τη ρίζα πάντα προς τη γη. Η ιδιότητα που έχει η ρίζα να πηγαίνει προς τα κάτω λέγεται θετικός γεωτροπισμός. Η ρίζα έχει και την ιδιότητα και του υδροτροπισμού, να πηγαίνει δηλαδή προς την κατεύθυνση που το έδαφος είναι υγρό και του χημειοτροπισμού, να κατευθύνεται δηλαδή προς την περιοχή του εδάφους που διαθέτει ανόργανα στοιχεία. Σε εγκάρσιες τομές στην περιοχή των ριζικών τριχιδίων φαίνεται ότι εσωτερικά της επιδερμίδας υπάρχει το φλοιώδες παρέγχυμα, το οποίο είναι πολύ εκτεταμένο με 9-13 στρώσεις κυττάρων φλοιώδους παρεγχύματος. Η τελευταία στρώση του φλοιώδους παρεγχύματος αποτελεί την ενδοδερμίδα. Η ενδοδερμίδα έχει αποφελλωμένα κυτταρικά τοιχώματα που συμβάλουν στην απομόνωση του κεντρικού κυλίνδρου από το φλοιώδες παρέγχυμα. Εσωτερικά της ενδοδερμίδας υπάρχει το περικύκλιο, που αποτελεί την πρώτη στρώση του κεντρικού κυλίνδρου. Το περικύκλιο θεωρείται υπόλειμμα μεριστώματος και συμβάλλει στην δημιουργία των πλαγίων ριζών. Εσωτερικά του περικυκλίου διατάσσονται κατ’ ακτίνα ο ηθμός και το ξύλο. Στο ξύλο τα παλαιότερα αγγεία, τα πρωτοξυλικά, βρίσκονται προς το εξωτερικό του κεντρικού κυλίνδρου και τα νεώτερα, τα μεταξυλικά βρίσκονται προς το εσωτερικό. Στο κέντρο του κεντρικού κυλίνδρου συνήθως βρίσκονται μερικά κύτταρα εντεριώνης. Σε τομές που έχουν γίνει σε υψηλότερο σημείο, δηλαδή κοντύτερα προς τη βάση του βλαστού, τα ριζικά τριχίδια έχουν πια νεκρωθεί και τα κύτταρα της επιδερμίδας καταστραφεί. Η ρίζα τότε αποφελλώνει μία ή περισσότερες στρώσεις εξωτερικών στοιβάδων του φλοιώδους παρεγχύματος που ονομάζεται εξωδερμίδα. Στον κεντρικό κύλινδρο της ρίζας των δικοτυλήδονων φυτών υπάρχουν μέχρι 4 ηθμαγγειώδεις δεσμίδες ενώ στα μονοκοτυλήδονα φυτά περισσότερες από πέντε.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΡΙΖΑΣ
1η λειτουργία: Φυσικά η σημαντικότερη λειτουργία όλων είναι η συλλογή των θρεπτικών συστατικών που χρειάζεται για να συντηρηθεί και να αναπτυχθεί. Αυτές τις τραβάει χάρη στο νερό που είναι διαλυμένες και μέσω των ριζικών τριχιδίων. Στη συνέχεια αναλαμβάνουν οι ξυλώδεις σωλήνες να μεταφέρουν τα συστατικά στο πάνω τμήμα του φυτού χάρη στα τριχοειδή αγγεία. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «Ανοδικό Ρεύμα». Αξίζει να σημειωθεί πως μόνο οι ξυλώδεις σωλήνες μπορούν να το κάνουν αυτό και ανατομικά είναι ξυλώδεις και τριχοειδείς.
2η λειτουργία: Αν το φυτό ήταν μόνο το πάνω μέρος πως θα μπορούσε να στηριχτεί χωρίς χέρια και πόδια; Οι ρίζες λοιπόν βοηθάνε στην στήριξη του φυτού ώστε αυτό να μην μπορεί να ξεριζωθεί εύκολα. Αυτό το καταφέρνει με το να χώνει τις ρίζες του βαθιά και να τις απλώνει δεξιά και αριστερά.
3η λειτουργία: Πολλά πολύτιμα στοιχεία θα πρέπει να διαλυθούν για να καταφέρει το φυτό να τα πάρει. Οι ρίζες λοιπόν εκκρίνουν οξέα τα οποία διαλύουν τα πετρώματα αλλά και τα στερεά άλατα του εδάφους με αποτέλεσμα να προχωράνε πιο βαθιά και φυσικά να καταφέρνουν να παίρνουν τα πολύτιμα στοιχεία που έχει τόσο πολύ ανάγκη το φυτό.
4η λειτουργία: Οι ρίζες αναπνέουν όσο περίεργο και αν φαίνεται. Παίρνουν λοιπόν το απαραίτητο οξυγόνο το οποίο αργότερα ενώνεται με τον άνθρακα των θρεπτικών αλάτων και αποβάλλεται τελικώς ως διοξείδιο του άνθρακα.
5η λειτουργία: Μια ακόμα σημαντική λειτουργία που ισχύει για συγκεκριμένα φυτά, είναι η αποθήκευση των θρεπτικών ουσιών. Τέτοιες ρίζες φουσκώνουν και ουσιαστικά μετατρέπονται σε αποθήκες πολύτιμων ουσιών για τα φυτά. Αυτές δεν θα πρέπει να συγχέονται με τον υπόγειο βλαστό των βολβωδών, κονδυλωδών ή ριζωματώδων φυτών καθώς όσο και αν μοιάζουν η διαφορά τους είναι πως είναι ρίζες και όχι βλαστοί. Παραδείγματα φυτών που φέρνουν ρίζες που είναι αποθηκευτικοί χώροι είναι τα παντζάρια ή και τα καρότα.
Βρείτε μας στo χάρτη