Μεσογειακή Διατροφή

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Ως «Μεσογειακή Διατροφή» (Mediterranean diet) αναφέρεται ένα είδος διατροφής που χαρακτηρίζεται από χαμηλή κατανάλωση λίπους και ιδιαίτερα κορεσμένων λιπαρών οξέων και αντίθετα από υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων, που βρίσκονται κυρίως στα σιτηρά και τα προϊόντα τους (δημητριακά, ψωμί, ρύζι και μακαρόνια), φρούτων, λαχανικών, στο γάλα και τα γαλακτοκομικά. Η μεσογειακή διατροφή είναι επίσης πλούσια σε βιταμίνες, ενώ η κύρια μορφή λίπους που χρησιμοποιείται είναι το ελαιόλαδο.

Είναι το διατροφικό πρότυπο των ελαιοπαραγωγικών περιοχών της Μεσογείου δηλαδή της Ισπανίας, της Αλβανίας, της Ιταλίας, της πρώην Γιουγκοσλαβίας, της Ελλάδας και της Κύπρου που μελετήθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και τις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου είχαν ξεπεραστεί και δεν είχε εισβάλλει η νοοτροπία του γρήγορου φαγητού και η σταδιακή απομάκρυνση από τις παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες. Σύμφωνα με στατιστικές που έχουν γίνει σ' αυτές τις χώρες δείχνει ότι αυτό το είδος της διατροφής οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά εκφυλιστικών ασθενειών.

Η πρώτη περιγραφή της ήταν σε μια ερευνητική μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Rockefeller η οποία δημοσιεύθηκε το 1953. Ο συγγραφέας ήταν ο Leland Allbaugh, ο οποίος πραγματοποίησε μια μελέτη στο νησί της Κρήτης η οποία θεωρείτο τότε ως μια υποανάπτυκτη περιοχή. Ο Allbaugh σημείωσε την έντονη χρήση του ελαιόλαδου και την κατανάλωση ολικής αλέσεως δημητριακών, φρούτων, ψαριών και λαχανικών. Στις αρχές τις δεκαετίας του '60, ξεκίνησε μια έρευνα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, με στόχο τη μελέτη των διατροφικών συνηθειών ανθρώπων από 7 διαφορετικές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία, Ολλανδία, Φινλανδία, ΗΠΑ και Ιαπωνία). Διήρκεσε 30 χρόνια και πήραν μέρος περίπου 13.000 άτομα ηλικίας 40-59 ετών. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έδειξαν ότι άνθρωποι που ζούσαν στις μεσογειακές χώρες και κυρίως στην Ελλάδα, εμφάνιζαν τα μικρότερα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο και στεφανιαία νόσο και είχαν το μεγαλύτερο μέσο όρο ζωής, σε σχέση με τους κατοίκους των άλλων χωρών. Προσπαθώντας οι επιστήμονες να ανακαλύψουν το μυστικό, οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι ο ιδιαίτερος και φυσικός τρόπος ζωής τους (εργασία στην ύπαιθρο, αυξημένη φυσική δραστηριότητα), αλλά και η απλή και λιτή διατροφή τους, η οποία έγινε παγκοσμίως γνωστή ως Μεσογειακή Διατροφή, ήταν η αιτία αυτού του φαινομένου. Ακόμα η Κρητική εκδοχή της μεσογειακής διατροφής έγινε επίκεντρο της ιατρικής έρευνας μετά τη δημοσίευση από τον Ancel Keys του Seven Country Study το 1980. Κατά τη διάρκεια των μελετών του (Seven Country Study) στην Ιαπωνία, Φινλανδία, Ελλάδα, Ιταλία, την πρώην Γιουγκοσλαβία, την Ολλανδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, διαπιστώθηκε ότι οι άνδρες που ζουν στο νησί της Κρήτης είχαν το χαμηλότερο ποσοστό των καρδιακών προσβολών σε κάθε ομάδα ασθενών κατά τη διάρκεια της μελέτης.

Η παραδοσιακή Κρητική διατροφή αντικατοπτρίζει τις διατροφικές συνήθειες των κρητικών από την εποχή του μινωικού πολιτισμού μέχρι και λίγο πριν την εισαγωγή του δυτικού τρόπου διατροφής και της χειραγώγησης των γυναικών της Κρήτης. Αρχαιολογικές μελέτες και ανακαλύψεις, τοιχογραφίες αλλά και συγγράμματα δείχνουν ότι η διατροφή των μινωιτών δεν διέφερε παρά πολύ με την διατροφή των σημερινών κρητικών (τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του εξήντα). Ανασκαφές στους αρχαιολογικούς χώρους της Κνωσού, της Γόρτυνας και της Αγίας Τριάδας έφεραν στο φως πλήθος ευρημάτων. Έγγραφα σε πηλό αποδεικνύουν το εμπόριο του ελαιολάδου με την αρχαία Αίγυπτο, πιθάρια έχουν βρεθεί που περιείχαν ελαιόλαδο ή κρασί, κόκαλα από εξημερωμένα ζώα, υπολείμματα από οστρακοειδή, κυνήγι, δημητριακά αλλά και σιτηρά. Επιπροσθέτως τοιχογραφίες δείχνουν την αγάπη των μινωιτών για τα αγροτικά προϊόντα και για την διατροφή γενικότερα. Τα λαχανικά, φρέσκα ή μαγειρεμένα, τα φρούτα, το λάδι της ελιάς, τα όσπρια, τα δημητριακά, τα ψάρια και τα πουλερικά, μαζί με λίγα γαλακτοκομικά και λιγότερο κόκκινο κρέας, ήταν οι κύριες τροφές στο ελληνικό τραπέζι μέχρι τη δεκαετία του 1950. Έκτοτε όμως, ενώ οι βόρειοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί ανακάλυπταν την αξία της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής, οι Έλληνες την εγκατέλειπαν προοδευτικά υιοθετώντας τα πρότυπα των βορείων. Περισσότερο κόκκινο κρέας και βούτυρο, υδρογονωμένες λιπαρές ύλες (με trans συστατικά, παραπροϊόντα της υδρογόνωσης, που είναι επιβλαβή), περισσότερα γαλακτοκομικά και λιγότερα λαχανικά, φρούτα, δημητριακά και όσπρια με αποτέλεσμα να έχει αντίκτυπο στην υγεία και των παιδιών από ότι δείχνουν οι επιδημιολογικές στατιστικές για καρδιαγγειακές και άλλες παθήσεις.

Μια θέση στον κατάλογο της UNESCO για την άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας κατέχει από τις 16 Νοεμβρίου 2010 η Μεσογειακή Διατροφή και η πρόταση να συμπεριληφθεί στο σχετικό κατάλογο της UNESCO κατατέθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας της Ελλάδας, από κοινού, με τις κυβερνήσεις της Ισπανίας, της Ιταλίας και του Μαρόκου.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
Η μεσογειακή διατροφή είναι η «δίαιτα της φύσης» η οποία συνδυάζει τις γευστικές απολαύσεις και την ποικιλία αγαθών με την μακροζωία. Η κουζίνα της Μεσογείου έχει να προτείνει αναρίθμητους τρόπους για να γευτεί κανείς τα φασόλια, τα ρεβύθια, τις φακές. Το μυστικό της νοστιμιάς είναι η λιτότητα, η αγάπη για το απλό. Η μακροζωία και η καλή υγεία των λαών της Μεσογείου οφείλονται στη διατροφή και τον τρόπο ζωής τους. Η κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων, λαχανικών και φρούτων σε συνδυασμό με την περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος έχει ως αποτέλεσμα την αποφυγή καρδιακών και πολλών άλλων σοβαρών παθήσεων. Δικαίως η μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται σήμερα από ειδικούς ως «το φάρμακο για τις ασθένειες της καταναλωτικής εποχής». Συγκεκριμένα χαρακτηρίζεται από:

•    Μεγάλη κατανάλωση σιτηρών, δημητριακών και ψωμιού. Οι τροφές αυτές αποτελούσαν και την βάση της διατροφικής της πυραμίδας και ήταν αναγκαία η ύπαρξη μιας τουλάχιστον από αυτές τις τροφές σε κάθε γεύμα.
•    Πιο ψηλά στην διατροφική πυραμίδα συναντά κανείς τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, τα πράσινα χόρτα του αγρού, αποξηραμένα φρούτα, φασόλια και όσπρια. Οι τροφές καταναλώνονταν σε καθημερινή βάση και συμπεριλαμβανόταν σε αρκετά γεύματα της ημέρας και σε αρκετές μερίδες.
•    Σε καθημερινή βάση αναγκαία είναι και η μικρή κατανάλωση τυριού ή γαλακτοκομικών προϊόντων. Εδώ ανήκουν και τα παραδοσιακά τυριά όπως η γραβιέρα ή το πρόβιο γάλα.
•    Πουλερικά, ψάρια και αυγά καταναλώνονται λίγες φορές την εβδομάδα.
•    Τα γλυκά είναι καλύτερα να καταναλώνονται εφόσον είναι σπιτικά, παρασκευασμένα με μέλι.
•    Στην κορυφή της διατροφικής πυραμίδας υπάρχει το κόκκινο κρέας. Αρνί, κατσίκι, χοιρινό και μοσχάρι θα πρέπει να καταναλώνονται ελάχιστες φορές τον μήνα.
•    Το λάδι ελιάς είναι το βασικό έλαιο που χρησιμοποιείται και αντικαθιστά όλα τα άλλα λίπη και έλαια.
•    Η κατανάλωση οινοπνευματωδών, ιδιαίτερα του κρασιού συνοδεύει τα γεύματα της ημέρας και έχει θετικές επιδράσεις στην υγεία.
•    Απαραίτητα είναι και η φυσική δραστηριότητα (περπάτημα, κίνηση γενικότερα ) στο επίπεδο που συντηρεί την αίσθηση καθημερινής υγείας και ευεξίας.

 

1.    ΚΡΕΑΣ
Το κόκκινο κρέας βρίσκεται στη κορυφή της διατροφικής πυραμίδας και πρέπει να καταναλώνεται ελάχιστες φορές το μήνα. Το προτιμώμενο κρέας είναι το κατσικίσιο, το αρνίσιο αλλά και το χοιρινό. Τα συγκεκριμένα τρόφιμα περιέχουν πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας, σίδηρο, ψευδάργυρο και βιταμίνες. Περιέχουν όμως και κορεσμένα λιπαρά οξέα τα οποία έχουν δυσμενείς επιδράσεις για την υγεία. Με την μικρή κατανάλωση του κόκκινου κρέατος αποφεύγονται οι δυσάρεστες καταστάσεις που επιφέρει η αυξημένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος μέσα από την αύξηση της χοληστερίνης και την δημιουργία αθηρωματικών πλακών.

2.    ΓΛΥΚΑ
Τα γλυκά περιέχουν συνήθως ζάχαρη, της οποία η κατανάλωση έχει συσχετισθεί με εμφάνιση τερηδόνας και θα πρέπει να αποφεύγονται.

3.    ΑΥΓΑ
Τα αβγά είναι τροφή πλούσια σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία.

4.    ΞΗΡΟΙ ΚΑΡΠΟΙ
Οι  ξηροί καρποί  έχουν  κατά  κανόνα υψηλή  περιεκτικότητα  σε  μονοακόρεστα  λιπαρά οξέα, όπως  και  το  ελαιόλαδο, και  πολλές  μελέτες  έχουν δείξει  ότι  μειώνουν τα επίπεδα  της χοληστερόλης. Είναι  πλούσιοι  σε φυτικές  ίνες και βιταμίνες, αλλά πρέπει  να αποφεύγεται  η  κατανάλωσή τους σε  μεγάλες ποσότητες, γιατί περιέχουν πολλές θερμίδες.

5.    ΠΟΥΛΕΡΙΚΑ και ΨΑΡΙΑ
Τα πουλερικά παρέχουν στον οργανισμό πρωτεΐνες υψηλής διατροφικής αξίας και σίδηρο, εύκολα αφομοιώσιμο από τον οργανισμό. Το ψάρι δίνει στον οργανισμό πρωτεΐνες, υψηλής βιολογικής αξίας, απαραίτητες για τη δόμηση των ιστών και την αποκατάσταση των φθορών τους. Τα ψάρια περιέχουν επίσης από όλα τα είδη των λιπών (μονοακόρεστα, πολυακόρεστα και κορεσμένα). Είναι επίσης πηγή πολλών βιταμινών, όπως είναι οι λιποδιαλυτές βιταμίνες (Α, D, E, K) αλλά και οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες του συμπλέγματος Β, όπως Β1, Β2, νιασίνη και Β12, που είναι σημαντικές για το μεταβολισμό των βασικών διατροφικών στοιχείων αλλά και την υγεία των νευρικών ιστών και των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τέλος, προσφέρουν πολύτιμα μεταλλικά στοιχεία όπως είναι το ασβέστιο, ο φώσφορος, που και τα δύο μαζί με τη βιταμίνη D, βοηθούν στην καλύτερη δόμηση των δοντιών και οστών, σελήνιο και ιώδιο. Η σύσταση τους σε ω-3 λιπαρά οξέα πιστοποιούν την θετική δράση σε πολλά διαφορετικά συστήματα του οργανισμού μας όπως είναι μείωση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων. Βρίσκονται στα λιπαρά ψάρια όπως σκουμπρί, σαρδέλα, γαύρο, σολομό, τόνο, πέστροφα κ.ά.

6.    ΓΑΛΑ και ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Τα γαλακτοκομικά προϊόντα αποτελούν πηγή τόσο ανόργανων στοιχείων και βιταμινών, με πιο γνωστό  το ασβέστιο, όσο και πρωτεϊνών υψηλής διατροφικής αξία. Το ασβέστιο είναι απαραίτητο όχι μόνο για το χτίσιμο γερών οστών κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης αλλά και για τη διατήρηση της οστικής μάζας κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής. Επίσης μία διατροφή πλούσια σε ασβέστιο μειώνει τον κίνδυνο φθοράς των οστών σε μεγαλύτερες ηλικίες και κυρίως σε γυναίκες κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης και μετά από αυτή. Η κατανάλωση χαμηλών σε λιπαρά γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να έχει πλεονέκτημα για την υγεία, αφού τα τρόφιμα αυτά περιέχουν μεν τα ευεργετικά συστατικά των γαλακτοκομικών αλλά παράλληλα έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά οξέα τα οποία έχουν συσχετισθεί με τα καρδιοαγγειακά και άλλα νοσήματα.

7.    ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ
Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε ελαϊκό οξύ το οποίο είναι ένα μονοακόρεστο λιπαρό οξύ και σε βιταμίνη Ε. Ακόμα περιέχει κορεσμένα λιπαρά οξέα σε μικρότερο βαθμό όπως επίσης και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Έχει αποδειχθεί μέσα από πολλές έρευνες ότι η κατανάλωση ελαιολάδου οδηγεί σε μείωση της ολικής χοληστερόλης του πλάσματος του αίματος, μείωση του επιπέδου των χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνες (low density lipoproteins) LDL στο πλάσμα και επομένως στην δημιουργία των αθηρωματικών πλακών και αύξηση του επιπέδου της υψηλής πυκνότητας λιποπρωτείνης (high density lipoproteins) HDL στο πλάσμα. Έχει αποδειχτεί ότι η κατανάλωση ελαιολάδου οδηγεί σε μείωση της συστολικής αλλά και της διαστολικής αρτηριακής πίεσης άρα και σε μείωση εγκεφαλικών και καρδιακών επεισοδίων. Η σύνθεση του ελαιολάδου, είναι πλούσια σε αντιόξινα και πολυφαινόλες προστατεύει κατά του καρκίνου του στομάχου και βοηθάει το ήπαρ στην διάσπαση των τοξικών για τον οργανισμό ουσιών.

8.    ΦΡΟΥΤΑ και ΛΑΧΑΝΙΚΑ
Μέσα από την διεξαγωγή πολλών ερευνών που πραγματοποιήθηκαν γύρω από τις επιδράσεις των θρεπτικών και γενικά λαμβανόμενων συστατικών, αποδείχθηκε πως η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών στη δίαιτα σχετίζεται άμεσα με την ομαλή σωματική και ψυχική ευεξία του ατόμου. Στατιστικές μελέτες σχετιζόμενες με την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, κατατάσσει την Ελλάδα σε μια υψηλή θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν φυτοχημικά (φαρμακευτικά φυτά) τα οποία έχουν ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία αλλά και πληθώρα βιταμινών, ιχνοστοιχείων, φυτικών ινών και άλλων αντιοξειδωτικών ουσιών. Η κατανάλωσή τους διευκολύνει την άριστη σωματική και νοητική ανάπτυξη, ελαττώνουν τον κίνδυνο παχυσαρκίας και σακχαρώδη διαβήτη και περιορίζουν τις πιθανότητες προσβολής, από ορισμένες μορφές καρκίνου.

9.    ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ και ΟΣΠΡΙΑ
Τα δημητριακά και τα όσπρια είναι πλούσια σε άμυλο το οποίο είναι αναγκαίο στην ημερήσια θερμιδική πρόσληψη. Επίσης είναι πλούσια σε άπεπτες φυτικές ίνες οι οποίες συντελούν στην σωστή λειτουργία του εντέρου και  προφυλάσσουν τον οργανισμό από την εμφάνιση καρκίνων του ορθού και του εντέρου και από  άλλες ασθένειες όπως η δυσκοιλιότητα. Το παραδοσιακό ψωμί των κρητικών είναι το μαύρο ψωμί το οποίο και πλεονεκτεί έναντι του σημερινού άσπρου επειδή περιέχει το πίτουρο που είναι πολύ πλούσιο σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Τα όσπρια δίνουν  ενέργεια, έχουν  χαμηλά λιπαρά, πολλές φυτικές ίνες, και είναι πολύ πλούσια σε  πρωτεΐνες (χαμηλότερης όμως βιολογικής αξίας από αυτές του κρέατος και των γαλακτοκομικών) και σε σίδηρο (όχι  όμως τόσο  απορροφήσιμης  μορφής όσο  του  κρέατος). Αυξημένη κατανάλωση όσπριων και δημητριακών, σύμφωνα με κλινικές έρευνες, οδηγεί σε μικρή μείωση της ολικής χοληστερίνης, σε μείωση του επιπέδου των τριγλυκεριδίων και σε καταπολέμηση του σακχαρώδη διαβήτη λόγω των υδροδιαλυτών φυτικών ινών που περιέχουν.

10.    ΚΡΑΣΙ
Στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή το κρασί, και ιδιαίτερα το κόκκινο, καταναλώνεται σε μέτριες ποσότητες κατά την διάρκεια των γευμάτων της ημέρας. Το κόκκινο κρασί θεωρείται ότι έχει αντικαρκινικές αλλά και προφυλακτικές για το καρδιαγγειακό ιδιότητες. Το κρασί οφείλει τις ευεργετικές του ιδιότητες κυρίως στην περιεκτικότητα της αιθανόλης που περιέχει, στα αντιοξειδωτικά αλλά και στις φαινόλες του. Η δράση του στον οργανισμό εστιάζεται στην αύξηση του επιπέδου των υψηλής περιεκτικότητας λιποπρωτεινών στο πλάσμα του αίματος, στην αντισυσσωρευτική δράση του στα αιμοπετάλια και την ευνοϊκή επίδραση του στους θρομβολυτικούς παράγοντες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η πείρα και η παράδοση δείχνουν ότι η μέτρια καθημερινή κατανάλωση κρασιού οδηγεί σε μείωση της αρτηριακής υπέρτασης και της πιθανότητας εμφάνισης ορισμένων καρκίνων.

Η Μεσογειακή διατροφή είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τα οποία επιτελούν σημαντικές λειτουργίες στον οργανισμό μας:

•    Τα αμινοξέα δομικά συστατικά των πρωτεϊνών είναι απαραίτητα για την αντικατάσταση και την ανανέωση των κυττάρων και των ιστών. Εισάγονται στον οργανισμό σαν αποτέλεσμα της πέψης των πρωτεϊνών και περιέχονται στο: κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα και ξηρούς καρπούς. Υπάρχουν όμως και φυτικές τροφές, που μας προσφέρουν αμινοξέα όπως η σόγια, τα όσπρια, τα φρούτα και τα λαχανικά.

•    Οι υδατάνθρακες περιέχονται φυσικά στις αμυλούχες τροφές, όπως είναι το ψωμί και η ζάχαρη και είναι απαραίτητοι για την παραγωγή ενέργειας. Οι επεξεργασμένες όμως τροφές παρέχουν μόνο άμυλο, χωρίς τα συνοδεύοντα θρεπτικά συστατικά που υπάρχουν στο πλήρες αλεύρι ή στην ακατέργαστη ζάχαρη.

•    Τα λίπη είναι επίσης απαραίτητα στη δίαιτα, αλλά όσο είναι δυνατό θα πρέπει να αποτελούνται από φυτικά λίπη, όπως είναι τα φυτικά έλαια και τα σπορέλαια.

•    Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις, που σε πολύ μικρές ποσότητες είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και την κανονική λειτουργία του οργανισμού. Κάποιες από αυτές τις θαυματουργές ουσίες συντίθενται από τον οργανισμό ενώ κάποιες άλλες δεν μπορούν να συντεθούν από τον οργανισμό και τις λαμβάνουμε από τις τροφές. Χωρίς την παρουσία τους θα ήταν αδύνατες πολλές βιοχημικές αντιδράσεις του ανθρώπινου οργανισμού. Είναι αναγκαίες για την αφομοίωση των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και των λιπών αλλά και για την σύνθεση των ορμονών και των ενζύμων. Ενισχύουν το αμυντικό σύστημα του οργανισμού, ρυθμίζουν την ανάπτυξη και τέλος σημαντικός είναι ο ρόλος τους στην καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος.

•    Τα μέταλλα και ιχνοστοιχεία δίνουν στερεότητα και αντοχή στον σκελετό, χρησιμοποιούνται σαν συστατικά οργανικών ενώσεων, ρυθμίζουν την ισορροπία υγρών στο σώμα και παίρνουν μέρος σε πολλές διεργασίες του μεταβολισμού. Η λήψη μετάλλων, έχει ως κύρια αποτελέσματα την ρύθμιση του οργανικού ισοζυγίου σε νερό, την ομαλότερη διακίνηση των θρεπτικών συστατικών, την σχετική διατήρηση της φυσιολογικής οξύτητας του αίματος, και την καλύτερη λειτουργία εξωκρινών κι ενδοκρινών αδένων.
Εκτύπωση